Kanal14.az: - Dövlət ipotekası nəinki pandemiyanın problemlərini hiss etmədi, əksinə ona tələbat artmaqda davam etdi. Karantin sərtlərində yumşalma və ilin əvvəlindən bəri artan iqtisadi aktivliyin fonunda güzəştli təkliflərə marağına artması təəccüblüdürmü?

Bu vəziyyət Mərkəzi Bankın güzəştli ipoteka kreditləşməsi seqmentindəki sürətli artımını qeyd edən son məlumatlarda öz əksini tapıb. Tənzimləyiciyə görə, bu ilin yanvar-iyun aylarında İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu (İKZF) vasitəsi ilə mənzil alışı üçün 203,4 milyon manat hədəfli uzunmüddətli kredit verilib ki, bu da keçən ilin eyni aylarındakı ümumi rəqəmdən 2,2 dəfə çoxdur. Hesabat dövründə Fond tərəfindən yenidən maliyyələşdirilən kreditlərin həcminin təxminən 8,5 dəfə artaraq 151,8 milyon manat olduğu bildirilir.

İKZF-in özünün maliyyə vəziyyəti də dövlət fondlarından daha müstəqil fəaliyyət göstərmək cəhdi fonunda güclənib. Son bir ildə Fond tərəfindən istiqraz emissiyası yolu ilə toplanan məbləğlər 31,25% artaraq 105 milyon manata çatıb. Ancaq dövlət büdcəsindən bu quruma ayrılan vəsait 52,9% və ya 2,1 dəfə azalaraq 35,6 milyon manat təşkil edib.

Əmlak bazarı mütəxəssislərinin fikrincə, bir neçə ildir dövlət ipotekası mənzillərin qiymətini hissə-hissə ödəmək istəyən vətəndaşlar üçün demək olar ki, yeganə çıxış yolu olaraq qalır. Milli valyutanın devalvasiyasından sonra ipoteka krediti kommersiya bankları üçün cəlbediciliyini itirdi və onlar əhali tərəfindən ev alışı üçün uzunmüddətli kredit verilməsində iştirak etmir. Bir sözlə, 2005-ci ilin dekabrında Mərkəzi Bankın bir filialı olaraq qurulan İKZF bu gün bazarın yeganə oyunçusu olaraq qalır.

Mütəxəssislər tikinti şirkətlərinin daxili kreditlər verən bəzi qeyri-rəsmi qurumlarına istinad edirlər ki, bu da bəzən artıq keçmişdə qalan kommersiya ipotekasına alternativ rolunu oynayır. Azərbaycan Rieltorlar Assosiasiyasının (ARA) icraçı direktoru Elnur Azadovun AYNA-ya dediyinə görə, banklarda ipoteka kredit xəttinin olmaması səbəbindən tikinti biznesində illik orta hesabla 15% və beş il ərzində daha yüksək faizlə verilən daxili kreditlərdə tətbiq olunur.

"Eyni zamanda, tikinti şirkətlərinin əksəriyyəti rəsmi iş yeri tələb etmir və buna görə də bu cür borcalanlar pandemiya böhranının əsas hədəflərinə çevriliblər: iş və qazanc olmadıqda belə, borclarını ödəmək məcburiyyətində qalırlar. Vətəndaşların başqa bir yolu yoxdur - güzəştli şərtlərlə dövlət ipotekası yalnız əhalinin dar kateqoriyalarına verilir, qalanları isə öz güclərinə və şanslarına etibar etməli olurlar”, - deyə müsahibimiz bildirib.

Azadov söyləyib ki, İKZF vasitəsi ilə artan ipoteka kreditlərinə baxmayaraq, iki yüz milyon manat ipoteka krediti məbləği vətəndaşların genişmiqyaslı mənzil problemini həll etmək üçün yetərli deyil: "Həqiqətən də, bu gün şəhər əhalisinin təxminən 18%-i kirayə mənzillərdə yaşayır, qeyri-rəsmi məlumatlara görə, hər üçüncü ailənin yaşayış şəraitini yaxşılaşdırması lazımdır”.
Əmlak eksperti Elnur Fərzəliyev də AYNA-ya şərhində qeyd edib ki, dövlət ipotekası mənzil probleminin öhdəsindən gələ bilmir: "Öz evləri olmayan vətəndaşlar mənzilləri kirayəyə götürürlər və bu, çox bahalı bir zövqdür. Məsələn, paytaxtda bir otaqlı mənzillərin kirayəsi 300 manatdan başlayır. Kasıb insanlar minimum əmək haqqı və ya sosial müavinət hesabına yaşayırlar, yəni kirayə haqqı ödədikləri qədər pul alırlar. Bəli, ölkədə güzəştli ipoteka krediti verilməsi həyata keçirilir, bununla birlikdə, yalnız müəyyən sosial kateqoriyalı vətəndaşlar Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi tərəfindən tikilən evlərdə mənzil ala bilərlər - müəllimlər, hüquq mühafizə orqanlarının əməkdaşları, hərbçilər və s. Bu insanlar həm əmək haqqı alır, həm də müəyyən bir dövlət dəstəyi görürlər. Eyni zamanda bir çox vətəndaşımız rəsmi işlə məşğul olmur, kiçik ticarət və ya kənd təsərrüfatı ilə məşğul olur və kirayə mənzillərdə yaşayırlar”.

Mütəxəssisin sözlərinə görə, dövlətin tikintiyə qoyduğu 1 manat özünü beş dəfə artıq ödəyir: "Bundan əlavə, bütün iqtisadi qurumlar inşaat prosesində işləyir. Xaricdə dövlətin minimum faiz dərəcəsi ilə mənzil almaq üçün kredit verdiyi sosial layihələr populyardır. Bənzər bir ssenari ölkəmizdə də işləyir, ancaq bütün ehtiyacı olanları əhatə etmir. Şirkətlərin verdiyi daxili kreditlər illik ən azı 10%-dən başlayır. Bir sözlə, mənzil problemi hələ də həll olunmayıb. Bu gün Bakı sakinləri bu problemlə xüsusilə ciddi şəkildə qarşılaşırlar – bir ailənin öz evi olsa belə, öz ailələrini yaratmaq istəyən yetkin uşaqları hara və necə yerləşdirsinlər?”.

Bu vəziyyətdən çıxış yollarından biri, Fərzəliyevin fikrincə, fərdi tikililər üçün lazım olan sənəd bazası alınması prosesini asanlaşdırmaqdır: "Əlavə olaraq, sonradan minimal qiymətlərlə icarəyə veriləcək sosial mənzillərin tikilməsində xarici təcrübəni tətbiq etmək mümkündür”.