Dünyanın müxtəlif bölgələrində toy mərasimləri yalnız bir ailənin deyil, bütün bir toplumun emosional təcrübəsini əks etdirən mədəni aktlardır. Hər bir xalq bu hadisəni öz dünya görüşünə uyğun fərqli simvol və adətlərlə qeyd edir. Bu baxımdan Afrika qitəsindəki bəzi tayfa və etnik qruplarda müşahidə olunan “gəlinin ağlaması” adəti diqqətəlayiq və dərindən anlaşılmalı bir mədəni fenomen kimi ortaya çıxır. Kanal14.az bu qədim və həm də duyğusal ənənəni mədəniyyətşünaslıq və sosial psixologiya baxımından təhlil edir.

Əsasən Mərkəzi və Şərqi Afrika regionlarında, xüsusilə Keniya, Uqanda, Tanzaniya və Kamerun kimi ölkələrin bəzi tayfalarında gəlinlərin toy günü göz yaşları tökməsi normal bir hadisə deyil, əksinə — gözlənilən və hətta zəruri bir adətdir. Bu ağlama aktı sadəcə hisslərin ifadəsi yox, həm də bir növ keçid mərasimidir — gənc qızın ata evindən ayrılması, yeni ailə sisteminə daxil olması, uşaq kimliyindən çıxaraq qadın statusuna keçməsi.

Bu mədəniyyətlərdə inanılır ki, gəlinin toy günü ağlaması onun valideynlərinə, ailəsinə və uşaqlıq həyatına olan bağlılığının ifadəsidir. Əgər gəlin ağlamazsa, bəzən bu yanlış anlaşılır: “Bəs niyə kövrəlmir? Ailə bağları zəifdirmi? Bu izdivaca məcburmu olub?” Bu baxımdan, ağlamaq həm sosial gözləntilərə cavab, həm də cəmiyyətin tanıdığı emosional dürüstlük modelinə uyğunluqdur. Bəzi tayfalarda isə bu proses toy günündən əvvəl başlayır — gəlin bir neçə gün ərzində hər səhər və axşam “ayrılıq mərasimi” çərçivəsində ailəsi ilə vidalaşır və bu zaman kollektiv şəkildə ağlayır. Bu ağlama yalnız gəlinin deyil, valideynlərin, bacı-qardaşların da iştirakı ilə baş tutur.

Kanal14.az olaraq araşdırmalarımız göstərir ki, bu adət bir çox hallarda terapevtik xarakter daşıyır. Qədim psixoloji praktikalar kimi, insanın sıxıntısını, ayrılığı və həyati dəyişiklikləri emosional şəkildə yaşaması gələcək adaptasiya prosesini asanlaşdırır. Ağlamış gəlinlər, sonradan daha tez yeni ailə mühitinə alışır, çünki keçmişlə hesablaşmanı şüurlu şəkildə yaşamış olurlar. Bu mərasim, bir növ emosional “reset” funksiyası daşıyır.

Bəzi mədəni antropoloqlar bu ənənəni “liminal mərhələ” (keçid mərhələsi) kimi təsvir edir. Bu, insan həyatında statusun dəyişdiyi, kimlik transformasiyasının baş verdiyi bir anı simvolizə edir. Gəlin bu mərhələdə əvvəlki sosial rolundan ayrılır və yeni bir rola keçmək üçün emosional və simvolik mərhələdən keçir. Bu mərasim təkcə onun deyil, ətrafdakılar üçün də bu dəyişimin qəbul olunmasını asanlaşdırır.

Maraqlıdır ki, bu adətin oxşar formalarına başqa coğrafiyalarda da rast gəlinir. Məsələn, Çinin bəzi bölgələrində də qədim zamanlarda gəlinlər toy ərəfəsində bir neçə gün ardıcıl ağlayardı və bu proses “ağlama təlimi” adlandırılırdı. Bənzər şəkildə, Azərbaycan və Anadolu bölgələrində də gəlinin ata evindən çıxarkən ağlaması və ya ətrafındakı qadınların ağlaması bir “ədəb” kimi qiymətləndirilirdi. Bu hallarda da məqsəd eyni idi: keçmişlə emosional bağ quraraq yeni mərhələyə yüngülləşmiş şəkildə keçmək.

Müasir Afrika cəmiyyətlərində bu adət bəzi yerlərdə artıq forma olaraq qorunur, yəni gəlinlər adətə uyğun olaraq göz yaşlarını nümayişkaranə şəkildə göstərsələr də, bəzən bu sadəcə rituallaşmış davranışa çevrilir. Digər tərəfdən, urbanizasiya, qloballaşma və gender rollarının dəyişməsi ilə birlikdə bu tip emosional mərasimlər getdikcə azalır. Gənc nəslin bir hissəsi bu adəti köhnəlmiş və patriarxal ənənə kimi qəbul edir. Lakin bir çox ailələr üçün bu mərasim hələ də mənəvi bağların və kollektiv yaddaşın güclü simvolu olaraq qalır.

Nəticə etibarilə, Afrikada gəlinin toyda ağlaması sadəcə duyğusal bir an deyil, dərin sosial, mədəni və psixoloji qatlara sahib bir keçid mərasimidir. Bu adət, insani hisslərin kollektiv şəkildə yaşanması və qəbul olunması baxımından dünyada nadir mədəni kodlardan biridir. Göz yaşı burada zəiflik yox, gücün, hörmətin və dəyərlərin ifadəsi kimi qəbul olunur. Əslində, bu adət bir sual qoyur: biz bugünkü cəmiyyətlərdə həyatımızın dönüş anlarını kifayət qədər dərin hiss edə bilirikmi?