Yapon mədəniyyəti, özündə əsrlər boyu formalaşmış nizam-intizamı, harmoniya duyğusunu və estetik dəyərləri birləşdirir. Bu ölkədə həyatın demək olar ki, hər sahəsi düşünülmüş sistem üzərində qurulub. Gündəlik davranışların belə dərin mənası var. Onlardan biri də – evə ayaqqabıyla daxil olmamaq adətidir. Kanal14.az olaraq bu qədim, lakin bu gün də dəqiq şəkildə yerinə yetirilən adətin sosial, psixoloji və fəlsəfi qatlarını araşdırdıq.

Yaponlar üçün ev təkcə yaşayış yeri deyil, həm də daxili tarazlığın, rahatlığın və enerjinin qorunduğu xüsusi bir məkandır. Ayaqqabının çöldə qalması yalnız fiziki çirkin içəri keçməməsi anlamına gəlmir. Bu, həm də çöldəki gərginliyin, xaosun və yad enerjinin evə daşınmaması anlamına gəlir. Ayaqqabılar girişdə – “genkan” adlanan xüsusi yerdə çıxarılır. Bu, sadəcə vərdiş yox, daxili sakitlik fəlsəfəsinin simvoludur. Evə daxil olduqda isə “uwabaki” adlı yüngül ev ayaqqabısı geyilir ki, bu da keçidin tamamlandığını simvolizə edir.

Təmizlik Yapon mədəniyyətində yalnız fiziki bir anlayış deyil, mənəvi saflıqla birbaşa bağlıdır. Məktəblərdə uşaqlar kiçik yaşlarından təmizlik öyrədilir, hər gün siniflərini özləri silib-süpürürlər. Bu yanaşma insanın ətrafına, başqasının məkanına və cəmiyyətə olan münasibətini formalaşdırır. Kanal14.az-ın yapon antropoloqları ilə apardığı söhbətlərdə də vurğulanır ki, bu adətin arxasında əslində kollektiv məsuliyyət və qarşılıqlı hörmət durur. Ayaqqabı ilə evə daxil olmaq sadəcə natəmizlik deyil, həm də ailəyə və o məkanın sahibinə qarşı sayğısızlıq kimi qəbul olunur.

Maraqlıdır ki, bu adət təkcə fərdi mənzillərlə məhdudlaşmır. Əksər məktəblər, bəzi restoranlar, ibadətgahlar və hətta bəzi iş yerlərində belə eyni prinsipə əməl olunur. Bu məkanlara daxil olan şəxs öz ayaqqabısını çıxarır, yerli “uwabaki” və ya corabla içəri daxil olur. Beləcə, həm təmizlik qorunur, həm də daxil olan şəxs məkana hörmət etdiyini nümayiş etdirir.

Psixoloji aspektdən yanaşdıqda, ayaqqabı çıxarma adəti insanın bilinçaltında daxili gərginlikdən azad olmasına yardımçı olur. Evə girdikdə “rol”lar dəyişir, sosial maskalar çıxır, insan öz əsl şəxsiyyətinə qayıdır. Ayaqqabı çıxarmaqla birlikdə bir növ çöl dünyasının “müdafiə qalxanları”ndan soyunmaq baş verir. Bu isə ailə münasibətlərində daha səmimi və sakit atmosferin yaranmasına şərait yaradır.

Yaponlar üçün evin döşəməsi ilə təmasda olmaq xüsusi bir bağ yaradır. Onlar tez-tez döşəmədə oturur, yemək yeyir və hətta yatırlar. Bu səbəbdən də döşəmənin həmişə təmiz qalması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yapon evlərinin əksəriyyətində döşəmələr “tatami” adlı xüsusi saman örtüklə döşənmiş olur ki, bu material həm yumşaq, həm də təbii olduğundan tez çirklənə bilər. Ayaqqabı ilə daxil olmaq tatami üçün zərərlidir və bu, həm maliyyə, həm də estetik baxımdan qəbuledilməz sayılır.

Əgər bu ənənəyə qloballaşan dünyada da maraq artmaqdadırsa, bunun əsas səbəbi yaponların həyat fəlsəfəsindəki sadəlik və dərinlikdir. Yalnız fiziki deyil, mənəvi təmizliyə olan münasibət bu xalqa dünya miqyasında yüksək hörmət qazandırıb. Ayaqqabının çıxarılması bu mədəniyyətin simvolik aktlarından biridir – sadə görünür, amma dərin mənası var: başqasının məkanına, həyatına, daxili dünyasına müdaxilə etmə, yalnız onun ritminə hörmətlə qoşul.

Nəticə olaraq, yaponların “ayaqqabısızlıq” mədəniyyəti sadəcə gigiyenik bir qayda deyil, bu xalqın dünyagörüşünün, təfəkkürünün və mədəni kodlarının göstəricisidir. Bu adət, qlobal miqyasda insanların da gündəlik həyat tərzinə təsir edir. Təmizliyin sadəcə görünən tərəfi deyil, həm də görünməyən dəyərləri qorumaq olduğunu yaponlar dünyaya illərdir səssiz, lakin təsirli şəkildə göstərirlər.