İnsan beyni bəlkə də kainatın ən mürəkkəb və sirli strukturlarından biridir. Təxminən 1.4 kiloqram ağırlığında olan bu orqan, trilyonlarla sinaps və milyardlarla neyronla işləyərək düşünmək, hiss etmək, xatırlamaq və qərar vermək kimi inanılmaz funksiyaları yerinə yetirir. Lakin bu qədər araşdırmalara baxmayaraq, beynin tam potensialı hələ də elm üçün tam açılmamış bir sirdir. 

Kanal14.az üçün hazırlanan bu məqalədə, insan beyninin bəzi maraqlı xüsusiyyətlərini və elmin bu sahədə üzə çıxardığı az bilinən faktları təqdim edirik.

Beynin ən heyrətamiz xüsusiyyətlərindən biri onun plastiklik qabiliyyətidir. Yəni beyin zədələndikdə və ya müəyyən bir funksiyanı itirdikdə, digər bölgələr bu funksiyanı öz üzərinə götürə bilir. Bu xüsusiyyət xüsusilə nevroloji reabilitasiya sahəsində böyük əhəmiyyət daşıyır. Məsələn, insult keçirmiş bir insanın danışma qabiliyyəti bir müddət sonra yenidən bərpa oluna bilər, çünki beyin öz funksiyalarını yenidən təşkil edə bilir.

Az bilinən faktlardan biri də budur ki, beynimiz gündə təxminən 60.000-70.000 düşüncə yaradır və bu düşüncələrin əksəriyyəti təkrarlanan və bəzən mənfi məzmunludur. Bu hal psixoloji vəziyyətə təsir göstərə bilər və meditasiya, diqqət yönəltmə (mindfulness) kimi üsullar bu dövrü qırmaq üçün faydalı olur. Beyin həm də yuxuda olduqda olduqca aktivdir. REM (Rapid Eye Movement) fazasında beyin, demək olar ki, oyaq vəziyyətdə olduğu qədər fəaliyyət göstərir, bu da xatirələrin emalı və emosional tarazlıq üçün vacibdir.

Beynin yaddaşla bağlı fəaliyyəti də bir o qədər heyrətamizdir. Məsələn, insanlar bəzən uşaq yaşlarında baş verən hadisələri aydın şəkildə xatırlaya bilirlər, lakin ötən həftə nə yediklərini xatırlamırlar. Bu, uzunmüddətli və qısamüddətli yaddaşın fərqli işləmə mexanizması ilə izah olunur. Yaddaşın formalaşmasında duyğuların da rolu böyükdür – emosional cəhətdən güclü hadisələr yaddaşda daha uzunmüddətli qalır.

Beyin həm də intuitiv qərarların mərkəzidir. İnsanlar bəzən məntiqi dəlillər olmadan doğru qərar verə bilirlər və bu, beynin illərlə topladığı təcrübəni sürətli şəkildə emal etməsi ilə bağlıdır. Bu fenomen “ikinci beyin” adlandırılan bağırsaq sistemimizlə də əlaqələndirilir. Çünki bağırsaqlarda yerləşən milyonlarla sinir hüceyrəsi bəzən psixoloji vəziyyətimizə və qərarverməyə təsir edə bilir.

Kanal14.az olaraq, insan beyninin sirlərinin araşdırılmasının təkcə elm üçün deyil, gündəlik həyat keyfiyyətimiz üçün də əhəmiyyətli olduğunu düşünürük. Beyni öyrənmək, onun imkanlarını daha yaxşı anlamağa və ondan maksimum şəkildə faydalanmağa kömək edir. Beyin sağlamlığını qorumaq üçün balanslı qidalanma, yuxu rejiminə əməl etmək, zehni fəaliyyətlə məşğul olmaq və stressi idarə etməyi həyatın bir parçasına çevirmək vacibdir.

İnsan beyninin sirrləri bizi daim təəccübləndirir. Bəlkə də bu səbəbdəndir ki, o həm elm adamları, həm də filosoflar üçün tükənməz maraq mənbəyi olaraq qalır. Hər yeni kəşf, bizi özümüzə bir addım daha yaxınlaşdırır.